Individualisme zonder verhaal. Een onderzoek naar de verspreiding en de betekenis van individualisme vertogen in Vlaanderen

Derks, A. (2000): Individualisme zonder verhaal. Een onderzoek naar de verspreiding en de betekenis van individualisme vertogen in Vlaanderen. Brussel: VUBPress (301 blz.) - TOR 2001/8.

Individualisme zonder verhaal. Een onderzoek naar de verspreiding en de betekenis van individualisme vertogen in Vlaanderen

Abstract

"Iedereen moet eerst voor zichzelf zorgen", deze uitspraak weerspiegelt treffend het vertoog van een bepaald soort individualisme. De utilitaire variant van het individualisme legt de nadruk op eigenbelang en materieel succes. Waarom hanteren mensen een dergelijk vertoog? Welke mens- en maatschappijvisie ondersteunt deze individualistische verantwoording? Op het eerste gezicht is dit vertoog verwant met de ideologie van klassieke liberale denkers en utilitaristen als Adam Smith en Jeremy Bentham. Volgens hen is de mens van nature zelfzuchtig. Zij legitimeerden het individualisme vanuit de overtuiging dat het streven naar persoonlijk eigenbelang de beste voorwaarden schept voor maatschappelijke welvaart en geluk. In de actuele verschijningsvormen van het utilitair individualisme vinden we nog maar weinig sporen van dit optimistisch verhaal. Mensen die moeilijk een rol kunnen vinden in de postindustriële kennismaatschappij zijn het meest vatbaar voor dit vertoog. Zij ervaren de samenleving als een "oorlog van allen tegen allen". Zelfhandhaving wordt dan een centrale bekommering. Het individualisme manifesteert zich hier als een tragisch, maar ook een zichzelf ondergravend vertoog. Het wordt gevoed door sociale onvrede, maar tegelijk ondermijnt het de mogelijkheden om deze maatschappelijke achterstelling te bestrijden. De vertolkers van dit individualisme blijven letterlijk zonder verhaal. Ze hebben geen verweer tegen de ervaren sociale uitsluiting. De auteur steunt zijn analyse op enquêtegegevens uit Vlaanderen. In de interpretatie worden gekende en minder gekende cultuursociologische en psychologische theorieën met elkaar geconfronteerd. Dit boek levert nieuwe inzichten over de problematiek van culturele integratie bij sociaal kwetsbare groepen. Het richt zich niet alleen tot academici en studenten, maar ook tot iedereen die geïnteresseerd is in het waardeonderzoek en in de actuele culturele ontwikkelingen.