De hedendaagse samenleving is in de ban van de tijd. Op alle niveaus van het maatschappelijke leven heerst een grote bekommernis om tijdsdrukte. Bijna iedereen heeft het druk, als we de populaire druk, druk discours mogen geloven. De roep om minder werkdruk, een betere afstemming tussen werk en gezin en onthaasting klinkt luid. Tijdsdruk is niet alleen een privé-bekommernis. Overheden, het maatschappelijke middenveld en de private sector hebben zich de afgelopen jaren ingelaten met tijdsproblemen. De aandacht voor tijdskrediet, arbeidsduurvermindering, loopbaanonderbreking, het eindeloopbaandebat heeft het laatste decennium de politieke en maatschappelijke agenda mede vorm gegeven. In het proefschrift “Handelen onder druk: een sociologische analyse van tijdsdruk als meervoudige ervaring” gaat Maarten Moens op zoek naar sociologische verklaringen voor het hedendaagse gevoel van tijdstekort.
Tijdsdruk is de laatste 15 jaar een aanzienlijke onderzoekstraditie geworden in de sociale wetenschappen. Het debat bevat drie conceptuele elementen. Er wordt verwezen naar het objectief waarneembare handelen met indicatoren als de werklast of de hoeveelheid vrije tijd, naar een aantal maatschappelijke evoluties en naar een subjectieve component. Wat dat laatste betreft gaan sommigen zover tijdsdruk voor te stellen als een ervaring die losstaat van waarneembaar handelen. Het debat verschijnt echter als weinig geïntegreerd. Een eerste luik in dit proefschrift behelst het integreren van deze drie elementen uit het wetenschappelijke debat aan de hand van meer fundamentele sociaal wetenschappelijke theorieën. Tijdsdruk kan op die manier begrepen worden als een subjectieve ervaring van tijd, die een gevolg is van een moeizame temporele integratie van diverse, soms tegenstrijdige handelingsdoelen. Tijdsdruk is een meervoudige ervaring omdat normen, middelen en condities tezamen bepalend zijn voor de wijze waarop actoren temporele integratie bereiken. Op die manier kan worden begrepen dat tijdsdruk een gevolg is van processen van detraditionalisering, van het wegvallen van strikte normerende kaders, van emancipatie en van de toename van materiële en educatieve welvaart.
Het tweede luik van het proefschrift omvat de empirische toetsing van de vooropgestelde verklaringsgronden voor de tijdsdrukervaring van actoren. Zo wordt geïllustreerd dat tijdsdruk voortkomt uit een gedetraditionaliseerde arbeidsorganisatie, uit een huishoudensstructuur waarin meer actoren betrokken zijn in het combineren van diverse rollen en uit een vrijetijd waarin niet zozeer rust wordt nagestreefd, maar veeleer intense ervaringen en boeiende ontmoetingen. De empirisch toetsing gebeurde aan de hand van analyses op de Vlaamse tijdsbudgetdata. Deze data bieden de mogelijkheid de banden tussen de meetbare tijdsbesteding en de subjectieve ervaring van tijdsdruk grondig en nauwkeurig te exploreren. Uit deze analyses blijkt dat de ervaring van tijdsdruk deels kan worden verklaard vanuit een drukke tijdsbesteding, maar dat de relaties veel genuanceerder zijn dan doorgaans wordt aangenomen. Zo heeft de tijdsdrukervaring van individuen niet louter re maken met de hoeveelheid betaalde en gezinsarbeid (zoals vaak wordt aangenomen), maar ook met de voorspelbaarheid en het afwijkend karakter van werkuren, met het afstemmen van activiteiten met die van vrienden en familie, met het coördineren van diverse activiteiten en rollen. De hogere tijdsdrukervaring van vrouwen, tweeverdieners, werkende alleenstaanden, hogere beroepsgroepen en hoogopgeleiden kan grotendeels worden verklaard door de specificiteit van hun tijdsbestedingspatronen. Uitbesteding of het gebruik van huishoudelijke technologie zijn bovendien handelingspraktijken die er – tegen de verwachtingen – niet in slagen de tijdsdrukervaring fundamenteel luwen. Het empirisch onderzoek toont aan dat tijdsdruk voortkomt uit een moeizaam temporeel integreren van doelen in een geëmancipeerde en gedetraditionaliseerde samenleving, waarin steeds meer actoren betrokken zijn in een veelheid van activiteiten, rollen en sociale relaties.
Timepressure and lag of time as symptoms of a problematical temporal order.
In this research proposal we propose to conduct a scientific research to the problems of the contemporary temporal order. Mar and more people experience timepressure and a lag of time because of the increasing labour force participation of woman and because of flexible working hours. These feelings are the symptoms of the contemporary temporal order. We want to investigate these feelings on the basis of recent time-budget studies: – How can we define feelings of time pressure and lag of time. – What groups in our society do soffer most of feelings of time pressure en witch inequalities do exist. – What are positive and negative qualities ofsollutions for this problem?