‘Tijdens het koken check ik mijn werkmails vaak op de smartschoolapp, betaal ik nog snel een openstaande factuur, of bespreek ik de beurtrol in een van mijn twintig whatsappgroepen. Mijn leven voelt dikwijls te gehaast’, zegt leerkracht Nathalie Peeters. Die tijdsdruk wijt ze aan de tijdgeest – fulltime werken, een gezin én een interessant leven willen – maar ook aan de smartphone. Net om te kunnen afbakenen, hield ze lang de boot af om allerlei apps te installeren. Maar het gebruiksgemak gaf de doorslag.
‘Vroeger moest ik mijn computer openklappen om te werken of zaken te regelen. Nu kan ik alles op mijn gsm. Dat is makkelijk, maar daardoor ben je altijd bezig. Als ik in de auto wacht op mijn dochter, zal ik snel iets regelen of opzoeken in plaats van gewoon rustig naar muziek te luisteren. Het zet veel druk.’ Ze heeft een haat-liefdeverhouding met haar smartphone. ‘Hij jaagt me op, tegelijk biedt hij ook voordelen.’ Soms lijkt haar brein flipperkast te spelen. Zelfs als ze niets moet regelen of opvolgen, klikt ze toch. ‘Soms ben ik blij als ik mijn gsm eens vergeet. Dan krijg ik tijd cadeau.’
Het schetst de paradox waar velen mee worstelen, door de Duitse socioloog Hartmut Rosa omschreven als de technologische, sociologische en ook psychologische ‘versnelling’ van de samenleving. ‘Hoewel moderne ICT ons helpt tijd te besparen, ervaren moderne mensen meer tijdsdruk. Ons levenstempo lijkt te versnellen. Alsof we alles sneller moeten afhandelen, denk maar aan veelzeggende woorden als fastfood, speed dating, powernaps.’
Maken digitale media en de smartphone ons leven en werk echt drukker of net beheersbaar? Die vraag stelde professor Mariek Vanden Abeele in het tweede deel van het On/Off-burgeronderzoek van de Universiteit Gent en De Standaard. ‘Smartphones maken niet dat we minder vrije tijd hebben, maar ze veranderen wel onze beleving van tijd.’ De resultaten weerspiegelen de paradox. 71 procent van de 300 bevraagde hoogopgeleide deelnemers geeft aan meer tijd voor zichzelf te willen, 56 procent vindt zijn leven ‘te gehaast’. Tegelijk kan 75 procent extra afspraken goed inpassen in zijn dagelijkse schema. ‘We voelen ons gehaast, tegelijk kunnen we best veel en flexibel plannen. Het gaat dus om een gebrek aan kwali-tijd.’
Het onderzoek wijst op een intensivering van onze tijd, aldus Vanden Abeele. Zo is het gangbaar om dode tijd op te vullen met e-mail, sociale media of opzoekingen. Liefst 67 procent gebruikt vaak digitale media tijdens andere activiteiten en 67 procent wisselt heen en weer tussen on- en offline taken. ‘Wie meer media-multitaskt en dode momenten zo opvult, voelt zich tijdarmer. We doen meer tegelijk in één uur, daardoor voelt de tijd gefragmenteerder én drukker. We schakelen veel meer heen en weer tussen activiteiten. Omdat het technisch kan, erg gemakkelijk is én omdat er ook een verwachting is om meteen te reageren op alles wat binnenkomt. Daardoor voelen we ons gehaast en opgejaagd, voortdurend “waakzaam”. Dan voelt het of we tijd te kort hebben.’
Bovendien gebruiken we steeds meer digitale communicatiekanalen voor werk en privé door elkaar. Zo gebruikt 51 procent van de bevraagde werknemers dagelijks Whatsapp om met collega’s of klanten te communiceren. Whatsapp is tevens de populairste telefoonapp voor contact met familie en vrienden. Die samenvloeiing tussen werk en privé zie je ook steeds meer op de werklaptop, toont het onderzoek. ‘Dat voortdurende wisselen van sociale verantwoordelijkheden draagt bij tot die versnelling.’
Vooral in bepaalde levensfases waarin meer verantwoordelijkheden te combineren vallen, denk aan werkende ouders met jonge kinderen. ‘Als je dan de smartphone intensiever gebruikt om tussen al die rollen te schakelen – zoals tijdens je werk communiceren met je thuis studerende tieners – kan dat die tijdsdruk verscherpen.’
Dat voortdurende heen- en weerschakelen komt met een prijs. ‘We maken onszelf iets wijs met al dat multitasken’, zegt professor media Lieven De Marez (Ugent/Imec), tevens verantwoordelijk voor de jaarlijkse digimeter. ‘We denken tijd te winnen door tussendoor snel iets te betalen met de bankapp of iets privé te regelen via onze smartphone, maar we verliezen er net tijd mee. Niet alleen omdat 71 procent van de Vlamingen na die snelle interventie minutenlang afdwaalt naar iets anders op zijn telefoon, maar ook omdat het daarna veel langer duurt om je aandacht weer te richten op je hoofdtaak.’
In 2022 spendeerden we gemiddeld 185 minuten per dag aan onze smartphone. Door de pandemie kwamen er 35 minuten bij en dat blijft zo. We diepen onze telefoon gemiddeld 78 keer per dag op. ‘Telkens als je van taak wisselt, heeft je brein 4 of 5 minuten nodig om zijn focus te hervinden. Als je dat 80 keer per dag doet, verlies je behoorlijk wat tijd. Dan krijg je het gevoel dat je nooit gedaan krijgt wat je echt moest doen.’
Je moet je aandachtsspier trainen, terwijl ze nu steeds vaker onderbroken wordt. Zeker jongeren switchen vandaag voortdurend. Zij halen al snel meer dan 90 keer per dag hun smartphone boven. ‘Sommigen hebben nooit geleerd hun aandacht exclusief aan iets te besteden. Nochtans is het essentieel om dat te leren. Focus is het nieuwe IQ.’
Sommige jongeren bekijken dat anders. Luna Vandercruysse (20) zegt dat digitaal multitasken haar net helpt om zich te concentreren. Ze spendeert makkelijk tien uur per dag op haar smartphone. ‘Tijdens een film neem ik meer informatie op als ik tegelijk kijk naar een gamer.’ Anders gaat het te traag, vindt ze het te saai. Maar als ze studeert, schakelt ze de focusapp op haar telefoon in.
Is ons leven ook echt jachtiger of voelt het alleen maar zo? Hoewel er geen recente gegevens zijn – het laatste nationale tijdsbestedingsonderzoek dateert van 2013 – deelt verantwoordelijk professor Ignace Glorieux (VUB) de conclusies wel. Kijk hoe door het toegenomen digitaal werken veel tussentijd is weggevallen. ‘Vroeger nam je de trein om in een andere stad te vergaderen. Nu boek je vaak de ene online vergadering na de andere. De transitietijd, de koffiepauzes tussenin en informele overlegtijd vallen daardoor weg. Werkdagen zijn instrumenteler en efficiënter, ze voelen intenser en minder aangenaam. Wat het werk werkbaar maakte, verdwijnt.’
Om voldoening te ervaren, moet je ongestoord aan iets kunnen werken, benadrukt Glorieux. ‘Dankzij focus kom je in een flow, waarbij je het gevoel van tijd verliest. Een goede vergadering vergt energie, maar in online vergaderingen zijn mensen vaak tegelijk ook met hun mail, hun telefoon of nog iets anders bezig. We verliezen onze energie door ze te versnipperen. Achteraf vraag je je af wat je de hele dag hebt verricht en blijf je achter met een heleboel losse eindjes.’
De truc om tijd te winnen, is minder te willen. Hoe meer mogelijkheden, hoe moeilijker dat is. ‘Digitale technologie biedt ons ook steeds meer mogelijkheden. Zoek een berg zonder 4G, waar je een uur moet stappen naar de eerste winkel en je zult weer een gevoel van tijd ervaren.’