Kortom, het zijn erg boeiende tijden voor een tijdssocioloog.

IG: Zeker. Mensen die experimenten opzetten, proberen vaak uitzonderlijke omstandigheden te triggeren om zo iets te leren over het normale. Door de tijdsbesteding van werklozen te bestuderen, kan je iets leren over het belang van werk. Wel, dit zijn uitzonderlijke omstandigheden. Liefst een derde van de wereld­bevolking zit vandaag thuis! Het is ook fascinerend om te zien hoe we bijna allemaal meegaan in die steeds strengere maatregelen. Ik heb bewondering voor de politici en experts die dit doen slagen. Laten we hopen dat het niet te lang duurt.

We willen graag ook de evolutie zien van hoe mensen zich gedragen. En dan natuurlijk hoe we reageren op het einde van die periode. Ik zie het een beetje als koeien die de winter op stal moeten doorbrengen en dan terug naar de wei mogen. Al zal het hier wel geleidelijker zijn. In elk geval denk ik dat we hierna beter zullen beseffen wat werk betekent. Dat het veel meer is dan het eigenlijke werk. Dat het buitenkomen is, sociale contacten, structuur in ons leven, dat werk onze vrije tijd juist waardevoller maakt. Dat is zich nu allemaal aan het mengen. Misschien zullen we de voordelen van het thuiswerk straks ook wat relativeren. Een dag in de week, oké, maar meer …

We hebben het vandaag vaak over de negatieve gevolgen van de coronamaatregelen: inkomensverlies, spanningen binnen gezinnen, schoolse achterstand. Ziet u ook iets positiefs ontstaan?

IG: Mensen die een dag in de week thuis willen werken, zullen dat in de toekomst waarschijnlijk makkelijker kunnen doen. De meeste bedrijven zien nu dat het kan. Ik las over een werkgever die eiste dat zijn werknemers tijdens het thuiswerk niet enkel gewassen en aangekleed zijn, maar ook hun schoenen aandoen. Ik vond het een mooie manier om het onderscheid te maken tussen werk en vrije tijd. Tegen kinderen kan je zeggen: ‘Nu niet, papa heeft zijn schoenen aan.’Misschien leren we hier ook iets uit over communicatie met ouderen. Skypen met ouders en grootouders zal wellicht meer ingeburgerd raken. En ook binnen de arbeidswereld zullen video­vergaderingen wel terrein winnen. Maar de kern lijkt me toch dat we zullen beseffen dat werk meer is dan werk. Ik heb altijd moeite gehad met het begrip work-life­balance. Als je werk je leven niet is, is het een triestig leven en een triestig werk.

Als de crisis erger wordt, bestaat er dan geen risico dat we ons terugplooien op primitieve reflexen? Denk aan voeding hamsteren, een handgemeen in de supermarkt of agressie tegenover mensen van Aziatische afkomst of zorgpersoneel.

IG: Ik hoorde dat in Limburg veel mensen van Turkse origine besmet zijn en hou mijn hart vast voor Brussel. Als bepaalde groepen meer besmet raken en vervolgens zo een versnelling van de epidemie veroorzaken, zullen ze sneller met de vinger gewezen worden dan ‘gewone’ Belgen. Wij/zij-verdelingen en zondebokmechanismes zijn eigen aan de mens, maar ook erg gevaarlijk.

We hebben ons gedrag in korte tijd erg drastisch aangepast. Wat zal volgens u blijven daarvan?

IG: Ik denk dat mensen heel snel terug naar de orde van de dag gaan. Het zou me niet verwonderen dat we hier over enkele jaren met een zekere nostalgie aan terugdenken. Vergelijk het met de oliecrisis en de autoloze zondagen toen. Ik ben wel benieuwd hoe de social distancing zal evolueren. Het is echt opmerkelijk hoe snel we dat hebben geïntegreerd. Als ik nu een film zie waar mensen elkaar aanraken, ben ik al gechoqueerd. Met de dreiging van een tweede virusgolf zal die schroom voor nabijheid misschien wel langer doorwerken.

De coronacrisis, die al meer dan dertigduizend levens eiste in de hele wereld, leidt overal tot ingrijpende veranderingen in ons gedrag. Die ommezwaai staat in schril contrast tot onze houding tegenover de klimaatopwarming, die de toekomst van de hele mensheid bedreigt. Hoe verklaart u dat en wat leren we daaruit?

IG: Het grote verschil is dat het beleid er deze keer van overtuigd is dat er een groot probleem is. Bij de klimaatopwarming is dat niet het geval. Een ander verschil is de impact van persoonlijk gedrag. Wie freerider is in het hele klimaatdossier en bijvoorbeeld blijft met het vliegtuig reizen, bedreigt mijn gezondheid niet direct. Die urgentie is groter bij de coronacrisis. Dat we nu beelden van dichtbij hebben, speelt ook mee. Sinds we konden binnenkijken in de Italiaanse ziekenhuizen is er iets veranderd. Misschien hebben we dat ook nodig voor het klimaat: visuele gevolgen vlak bij huis. Maar het beleid is toch de belangrijkste factor. Als dat het signaal zou geven dat we gewoon mogen verder doen, zouden we daarin meegaan.

Moeten we opletten voor een sluipende uitholling van verworven vrijheden en rechten?

IG: We moeten vooral beseffen dat we al een heel eind in die richting zijn opgeschoven. Tijdens de studentenbetogingen vroeger gooiden wij de bewakingscamera’s stuk als we er een zagen, dat was de politiestaat. Ondertussen kijkt niemand daar nog van op. Marc Van Ranst vermeldde deze week nog dat we mensen technisch best kunnen tracken via hun gsm, alleen staat de privacywetgeving het nog niet toe. Die camera daar (wijst naar een camera vlak voor het huis) voor trajectcontrole kan waarschijnlijk ook in mijn slaapkamer kijken. We maken ons daar niet druk om, maar misbruik is wél mogelijk. Stel dat Vlaams Belang en N-VA aan de macht komen en nog een beetje verder gaan dan vandaag in hun standpunten. Stel dat ze in het academische milieu willen opruimen. Dan zijn er vandaag al veel technische mogelijkheden om mensen te controleren.

Wat is u het meest opgevallen de voorbije weken?

IG: De onwerkelijke combinatie van dat ‘Alle dagen zondag’-­gevoel met die onderliggende onzekerheid. Mensen weten niet wanneer het virus dichterbij kruipt. Mocht iemand een roman geschreven hebben over wat we vandaag meemaken, het was sciencefiction geweest. Tegelijk valt het ook op hoe corona alle andere nieuws wegduwt. Maar de vluchtelingen in Griekenland, die zijn niet plots weg.